Temettuat Defterlerine Göre 19. yüzyıl Ortasında Tefen Kazasının Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası
Bu çalışma Başbakanlık Osmanlı arşivi (BOA) Tapu tasnifinde bulunan Hicri 925 Miladi 1519 yılına ait TD.51 nolu Mufassal defterleri, Topu Kadastro Genel müdürlüğü Kuyüd-ı Kadime arşivinde bulunan TD. 19 nolu Hicri 975 Miladi 1568 yıllarına ait mufassal defterleri ile Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan Hicri1260–1261 Miladi.1844– 1845 yıllarına ait Maliye Varidat Muhasebe Temettuat 4896–4897–4898–4899 numaralı defterler ve Prof. Dr. Kemal H. Karpat’a ait “Osmanlı nüfusu 1830” kitabı temel alınarak hazırlanmıştır.
Gökçebey ilçesi Hicri 925 Miladi 1519 yılına ait Osmanlı kayıtlarında “Tefen” kazası olarak geçer. Araştırmamızda Gökçebey adı çok yerde Tefen olarak yazılmıştır.
1519–1568 yıllarında kaza olarak geçen Tefen adli ve idari bakımından Bolu sancağına bağlı günde 20 akçelik Kadı ( Bugünkü Kaymakam ) yönetiminde bir yerleşim merkeziydi.
Tefen (Gökçebey )1519 yılı BOA kayıtlarında 67 olan hane sayısıyla, 1568 Yılına gelindiğinde Hane sayısı 117’e yükseldi. Yerleşim merkezinin yıllar boyu nüfus hareketlerinde azalıp çoğalmasıyla bazen kaza bazen de nahiye (Kadı naibi yönetimi) olarak 1800 yıllarına gelindi.
1830-1831’den itibaren kayıtlarda tekrar kaza olarak geçen Tefen, Kastamonu Eyaleti Viranşehir (Eskipazar) sancağına bağlıydı.
1830–31 yıllarında Osmanlı imparatorluğunda ilk nüfus sayımı yapılmış, Tefen kazası kayıtlarda 623 kişi geçmektedir. Viranşehir sancağına bağlı olan Tefen kazası 1830–31 yıllarında yapılan nüfus kayıtları şöyledir.
1:Yine uygun görülüp talep edilen âli (?) neferen (kaç kişi olduğunun ifade eder): 69
2:Yine genç ve güçlü İslam neferen: 60
3:Yine asâkir-i mansure (Asker) ve sairlerden neferen: 494
Toplam nefer: 623
1831 yılında yapılan nüfus sayımına göre Tefen kazasında 623 kişi vardır bu sayımda yalnızca erkekler sayılmıştır.
H.1260–61 M.1844–45 yılları M.V. M.Temettuat Defterlerinde Tefen
1831 yılında yapılan sayım başarılı sonuçlar vermemiş daha sonra Hicri. 1260–61 Miladi.1844–45 yıllarında kapsamlı bir sayım yapılmıştır. Hicri. 1260–61 Miladi.1844–45 yıllarına denk gelen bu sayımda arazi, emlak miktarları, hayvan sayıları, meyve ağaçları ile kazanç miktarları belirlenmeye çalışılmıştır.
BOA Maliye Varidat Muhasebe Temettuat Defterlerinde yerleşim biriminin nüfus verilerine İlişkin bilgi edinmek kısmen mümkün olmaktadır. Buda defterlerde bulunan hane sayısı imkan vermektedir. Osmanlı tarihi üzerine yapılan araştırmalara göre Osmanlı ailesinin nüfusu ortalama olarak 5 kişiyi geçmemekte, sayımda sadece erkek nüfus tespit edilmiştir. Burada da hane başına 5 nüfus olduğu kabul edilerek bu çarpım yapılmakta ve nüfus miktarı yaklaşık olarak ortaya konmaktadır.
1845 yılında Tefen kazasında 193 hanede yaklaşık 965 nüfus bulunmaktadır
Tefen ve çevresi sahip olduğu doğal şartlar sayesinde tarih boyunca yerleşmeye sahne olmuş bir alanı kapsamaktadır. Bunda arazi, verimli Tarım alanları, iklim ve su kaynakları önemli bir etken olmaktadır. Ekonomik faaliyetleri Orman, Tarım ve Hayvancılıktır.
H.1260–61 M.1844–45 yılları Temettuat defterlerinde tarımsal faaliyetler ile uğraşanlar, tahıl, çeşitli meyve ve sebze üretimi yapmaktadırlar.
Tefen kazası kayıtlar incelendiğinde hane sayısı, ekonomik ve sosyal dokusundaki ayrıntılar dikkati çekmektedir. Hanelerde yapılan gelirlerde ekonomi özellikleri görülmektedir. İsmin altına şahsın bütün varlıkları yazılmaktadır. Sıra ile önce gayrimenkuller yazılmaktadır daha sonra tarlası, bağı, bahçesi, ekili ve meyve ağaçları vb. adıyla kayıt altına alınıp 1844 yılı gerçek geliri ile 1845 yılı tahmini geliri alt alta yazılarak toplanmaktadır.
Vergi düzenlemesi ve vergi kaynaklarının tespitini amacıyla yapılmış, adına Emlak ve Arazi ve Hayvanat ve Temettuat sayımları denilmiştir. Hane esası üzerine yapılan bu sayımlarda şahısların hane sayısı, mezru tarla, üzüm eşçarı, eşçar-ı meyve ( meyve ağaçları), sağmaz manda, sağmaz inek, sağmaz koyun, sağmaz keçi, dişi buzağı, karasığır öküz, manda öküzü, arı kovanı, manda düvesi, tosun, kısrak, tay, beygir vs detayları ile mevcuttur.
1845 Yılında Tefen kazası Dört divandan oluşmakta olup Demirciler divanı, Ahmetler divanı, Dere Divanı ve Saki Divanıdır. Divan kelimesi Selçuklu ve Osmanlı döneminde kazaların çevresindeki mahallerin veya köylerin birleşip tek bir çatı altında karar aldıkları yönetim yeri anlamında kullanılmış.Tefen kaza merkezi defterlerde gösterilmediğinden kaza merkezi tam olarak belli değildir. Buna göre Demirciler divanı bugünkü uçburgu mahallesi, veyisoğlu, ibrahimbeyler köylerini, Ahmetler divanı gaziler, bodaş, tepeköy alaoğlu köylerini, Dere divanı Uzunahmetler, şıhlar, çekenez, saraçlar köyleri kahyaoğlu mahallesini, Saki divanıda bugün Yenice ilçesine bağlı kayadibi köyünü kapsamaktadır. Tefen kazasının sınırları 1845 yılında Yenice ilçesine bağlı kayadibi köyüne kadar uzanmaktadır.
H.1260–61 M.1844–45 yılları M.V. M.Temettuat Defterlerinde Tefen kazasında yaşayanlar.
Defter no: ML. VRD. TMT. D.04896 Ahmetler Divanı
Bolu Eyaleti dahilinde kain (bulunan) Viranşehir sancağı kazalarından Tefen kazasına tabi “Ahmetler” divanında mukim (ikamet eden) ahaliyi İslam’ın (Müslüman ahalinin) emlak, arazi ve temettuatlarının (kazançlarını) mübeyyen (açıklayan ) defterdir.
Karye-yi Gaziler tabi divan-ı mezbûr (adı geçen yer)
Hane:1- Karanlık oğlu Halil
Hane:2- Gazi oğlu Mehmet
Hane:3- Gazi oğlu Hüseyin ve Karındaşı Mehmet
Hane:4- Bey oğlu Mehmet
Hane:5- Bölük oğlu İbrahim
Hane:6- Kadıbaş oğlu Hamza
Karye-yi Bovacık (Bodaş) Tabii divan-ı Mezbûr ( adı geçen yer)
Hane:1- Çerci oğlu Halil
Hane:2- Kapısız oğlu Hasan
Hane:3- Kapısız oğlu Hüseyin
Hane:4- Kapısız oğlu Halil
Hane:5- Bovacık oğlu İsa
Hane:6- Hacı İbrahim oğlu Ömer
Hane:7- Hacı İbrahim oğlu Abide (?)
Karye-yi Tepe tabii divan-ı mezbur (adı geçen yer)
Hane:1- Hızarcı oğlu Hasan
Hane:2- Hızarcı oğlu Halil
Hane:3- Hızarcı oğlu Hamza
Hane:4- Hızarcı oğlu Hüseyin
Hane:5- Hızarcı oğlu Hasan
Hane:6- Hızarcı oğlu Recep
Hane:7- İmam oğlu Ahmet
Karye-yi Musa Bey tabi divan-ı mezbur (adı geçen divan)
Hane:1 Musa Bey Oğlu Musa
Hane:2- Musa Bey Oğlu Mustafa
Hane:3- Paşa Bey oğlu Ahmet
Hane:4- Seydi oğlu Veli
Hane:5-Seydi oğlu Hasan
Hane:6- Seydi oğlu Hamza
Karye-yi Abdi Bey Tabi divan-ı mezbur (adı geçen divan)
Hane:1- Abdi Bey oğlu Osman
Hane:2- Abdi Bey oğlu Mehmet
Hane:3-Ha (?) oğlu Osman
Hane:4- Ha (?) oğlu Hüseyin
Hane:5- Hoca oğlu İsmail
Ali oğlu tabi divan-ı mezbur (adı geçen divan)
Hane:1- Ali oğlu Musa
Hane:2- Ali oğlu İsmail
Hane:3- Ali oğlu Rıza (?)
Ali Bey oğlu tabi divan-ı mezbur (adı geçen divan)
Hane:1- Ali Bey oğlu İbrahim
Hane:2-Çırağ (Çerağ) oğlu Rıza
Hane:1- Ömer oğlu Halil
Hane:2- Çavuş oğlu Rıza
Hane:3- Abdurrahman oğlu Abbas
Hane:4- Turan oğlu Hamza
Defter no: ML. VRD. TMT. D. 04897 Demirciler Divanı
Bolu Eyaleti dahilinde kain (bulunan) Viranşehir sancağı kazalarından Tefen kazasının “Demirciler” divanında mukim (ikamet eden) ahaliyi İslam’ın (Müslüman ahalinin) emlek, arazi ve temettuatlarının (kazançlarını) mübeyyen (açıklayan) defterdir.
Karye yi Abbasoğlu tabii divanı mezbûr (adı geçen yer)
Hane:1- Abbas oğlu Halil
Hane:2- Abbas oğlu Ali
Hane:3- Abbas oğlu Süleyman
Karye-yi Uçburgu tabi divan
Hane:1- Velibeşe oğlu Mehmet
Hane:2- Velibeşe oğlu İsmail
Hane:3- Velibeşe oğlu Halil
Hane:4- Bostancı oğlu Hüseyin
Hane:5- Bostancı oğlu Hamza
Hane:6- Ali bey oğlu Ali
Hane:7- Ali bey oğlu Hüseyin
Hane:8- Ali bey oğlu Mehmet
Hane:9- Arnavut oğlu Ahmet
Hane:10- Cürem (Cürüm) oğlu Ali
Hane:11- Ali bey oğlu Mehmet
Karye-yi Cürüm (Hürrem (?)) Tabi Divan-ı mezbur
Hane:1- Cürüm oğlu Süleyman
Hane:2- Davut (Daver (?) ) oğlu Veli
Hane:3- Boz oğlu Halil
Hane:4- Boz oğlu Hüseyin
Hane:5 Boz oğlu Recep
Hane:6- Boz oğlu İsmail
Karye-yi Çılkır oğlu tabi divan-ı mezbur
Hane:1 Çılkır oğlu Dursun
Hane:2- Kalanter oğlu Hüseyin
Hane:3- Vezri (?) oğlu Musa
Hane:4- Çılkır oğlu Abdullah
Karye-yi Enbiya oğlu Tabi divan-ı mezbur
Hane:1 Enbiya oğlu Selim
Hane:2- Enbiya oğlu Hasan
Karye-yi Taneci (?) ( Tanacı- Danacı ) tabi divan-ı mezbur
Hane:1- Taneci (?) oğlu İbrahim
Hane:2- Taneci (?) oğlu Hasan
Hane:3- Taneci (?) oğlu Abdullah
Hane:4 Kara Veli Oğlu Emin
Hane:5- Kara Veli oğlu Rıza
Karye-yi Veyisoğlu Tabi divan-ı mezbur
Hane:1-Veyis oğlu İbrahim
Hane:2- Veyis oğlu İsmail
Hane:3- Korucu oğlu Rıza
Hane:4- Veyis oğlu Musa
Karye-yi Kelaz (Kelez- Gelaz) oğlu tabi divan-ı mezbur
Hane:1- Kelaz ( Gelaz) oğlu İsmail
Hane:2- Kelez (Kelaz) oğlu Hasan
Hane:3-Duvarcı oğlu Ali
Hane:4-Hacı oğlu Hüseyin
Karye-yi İbrahimbey oğlu tabi divan-ı mezbur
Hane:1- İbrahimbey oğlu Mehmet
Hane:2- İbrahimbey oğlu Rıza
Hane:3- Koca Hüseyin oğlu Hüseyin
Hane:4- Kadir oğlu İbrahim
Karye-yi Osman oğlu tabi divan-ı mezbur
Hane:1- Köse oğlu Hasan
Hane:2- Osman oğlu Hasan
Hane:3- Osman oğlu Mehmet
Hane:4- Osman oğlu Rıza
Hane:5- Osman oğlu Hamza
Hane:6- Osman oğlu Ömer
Hane:7- Osman oğlu İsmail
Hane:8- Osman oğlu Rıza
Karye-yi Ferhat oğlu Tabi divan-ı mezbur
Hane:1- Ferhat oğlu İsmail
Hane:2- Ferhat oğlu Osman
Hane:3- Ferhat oğlu Durmuş
Hane:4- Boz oğlu Kadir
Hane:5- Boz oğlu Ahmet
Hane:6- (?) oğlu Mehmet ( Muhammet)
Defter no: ML. VRD. TMT. D.04898 Sakin Divanı (Bugün) Kayadibi Köyü
Bolu Eyaleti dahilinde kain (bulunan) Viranşehir sancağı kazalarından Tefen kazasının “Sakin” divanında mukim (ikamet eden) ahaliyi İslam’ın (Müslüman ahalinin) emlek, arazi ve temettuatlarının (kazançlarını) mübeyyen (açıklayan) defterdir.
Karye yi Hacı Halife oğlu tabii divanı mezbûr (adı geçen yer)
Hane:1- Hacı Halife oğlu Hüseyin
Hane:2- Hacı Halife oğlu Hüseyin
Karye-yi yukarı tabi divan-ı mezbur
Hane:1- Hacı Osman oğlu Hasan
Hane:2- Kalender oğlu İbrahim
Hane:3- Kalender oğlu Mustafa
Hane:4- Kalender oğlu Hasan
Hane:5- Kalender oğlu Mehmet
Hane:6- Kalender oğlu İsmail
Hane:7- Hatip oğlu İsmail
Hane:8- Hatip oğlu Cafer
Karye-yi Eyüp oğlu tabi divan-ı mezbur
Hane:1- Eyüp oğlu Süleyman
Hane:2- Eyüp oğlu Musa
Hane:3- Eyüp oğlu Ahmet
Karye-yi Aşağı tabi divan-ı mezbur
Hane:1- Yahya (?) oğlu Emrah
Hane:2- Kalaycı oğlu İsmail
Hane:3- Kör oğlu Hüseyin
Hane:4- Kays (?) oğlu Halil
Hane:5- Kays (?) oğlu Abdullah
Hane:6- Hamza oğlu Salim
Hane:7- İmam oğlu Mustafa
Hane:8- Ayşe oğlu Osman
Hane:9 Ayşe oğlu İsmail
Hane:10- Kör Hasan oğlu Halil
Hane:11- Abbas oğlu Halil
Hane:12- Gemalmaz oğlu Hüseyin
Hane:13- Kalender oğlu Kalender
Hane:14- Kalender oğlu Ali
Hane:15- Kalender oğlu Halil
Hane:16- Boşnak oğlu Ali
Defter no: ML. VRD. TMT. D. 04899 Dere Divanı
Bolu Eyaleti dahilinde kain (bulunan) Viranşehir sancağı kazalarından Tefen kazasının “Dere” divanında mukim (ikamet eden) ahaliyi İslam’ın (Müslüman ahalinin) emlek, arazi ve temettuatlarının (kazançlarını) mübeyyen (açıklayan) defterdir.
Karye yi Uzunahmetoğlu tabii divanı mezbûr (adı geçen yer)
Hane:1- İbadicelebi oğlu Osman
Hane:2- Uzunahmet oğlu Hasan
Hane:3- Uzunahmet oğlu Mehmet
Hane:4- Zir oğlu Halil
Hane:5- Zir oğlu Hüseyin
Hane:6- Zir oğlu Mustafa
Hane:7- Bartlak oğlu Mehmet
Hane:8- Bartlak oğlu Osman
Hane:9- Bartlak oğlu İsmail
Hane:10- Bartlak oğlu Ali
Hane:11- Narin (Narcı (?) ) oğlu Durmuş
Karye-yi Şeyhler tabi divan-ı mezbur
Hane:1- Ramazan oğlu İsmail
Hane:2- Cukadar (?) (Çuhadar) oğlu Osman
Hane:3- Kerli oğlu Ali
Hane:4- Kerli oğlu Osman
Hane:5- Kerli Oğlu Hasan
Hane:6- Aişe (?) oğlu İbrahim
Hane:7- Ramazan oğlu Ali
Karye-yi Süleyman Çelebi
Hane:1- Osmancı oğlu Nuri
Hane:2- Osmancı oğlu Hamza
Hane:3- Süleyman Çelebi oğlu Abdullah
Hane:4- Süleyman Çelebi oğlu Mustafa
Hane:5- Aracı/ Ömerci oğlu Mehmet ( Muhammet)
Hane:6- Süleyman Çelebi oğlu Muhammet
Hane:7- Mustafa (?) oğlu Hüseyin
Hane:8- Süleyman Çelebi oğlu İsmail
Karye-yi Çekenez tabi divan-ı mezbur
Hane:1- Bodur oğlu Nuri
Hane:2- Ahmet oğlu Hasan
Hane:3- Yolcuoğlu Halil
Hane:4- Bodur oğlu Mehmet
Hane:5- Bodur oğlu İsmail
Hane:6- (Eli) Ala hakal (?) oğlu Hasan ( Aksakal olabilir)
Hane:7- (Eli) Ala hakal (?) oğlu İsmail ( Aksakal olabilir)
Hane:8- Hoca oğlu İbrahim
Hane:9- Dalyan ( Dalban) Mustafa
Hane:10- Perişan (?) oğlu İbrahim
Hane:11- Tülübaş oğlu Hasan
Hane:12- Tülübaş oğlu Ali
Hane:13- Dalyan oğlu Abdullah
Hane:14- Bardakçı oğlu İbrahim
Hane:15- Karabacak oğlu Mehmet
Hane:16- Karbacak oğlu İsmail
Hane:17- Kara Veli ( kararlı) oğlu İsmail
Karye-yi Ali Usta tabi divan-ı mezbur
Hane:1- Ali Usta oğlu İbrahim
Hane:2- Küçük oğlu Ahmet
Hane:3- Ali usta oğlu Mehmet
Hane:4- Kamid (?) oğlu Ali
Hane:5- Tavukçu oğlu Veli
Karye-yi Kethüda oğlu tabi divan-ı mezbur
Hane:1- Tavukçu oğlu İbrahim
Hane:2- Tülü oğlu Ahmet
Hane:3- Kethüda oğlu Hüseyin
Hane:4- Kethüda oğlu Hasan
Hane:5- Kethüda oğlu Mustafa
Hane:6 Kethüda oğlu Ali
Karye-yi Saraçlar Tabi Divan-ı mezbur
Hane:1- Çakır oğlu Abdullah
Hane:2- Çakır oğlu İsmail
Hane:3- Çakır oğlu Hasan
Hane:4- Çakır oğlu Yakup
Hane:5- Çakır oğlu Yasir
Hane:6- Osman oğlu Ali
Hane:7- Gani oğlu Mehmet
Hane:8- Çoban oğlu Musa
Hane:9- Veli İbrahim oğlu İbrahim
Hane:10- Tavukçu oğlu Hasan
Hane:11- Tavukçu oğlu Ahmet
Hane:12 Malakcı oğlu Mehmet
Kaynaklar
1:T.C Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı ML. VRD. TMT. D.04896
2:T.C Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı ML. VRD. TMT. D.04897
3:T.C Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı ML. VRD. TMT. D.04898
4:T.C Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı ML. VRD. TMT. D.04899
5: Prof. Dr. Kenan Ziya Taş --”Fatih Devrine Ait Bir Tahrir Defteri", OTAM, sayı–7–1996 Ankara
BOA. TD.51 no Defter
TKGM. KK. TD.19 no Defter
6:Prof. Dr. Kemal H. Karpat “Osmanlı Nüfusu 1830–1914” Timaş Yayınları İstanbul 2010
(Osmanlıca metinlerin çevirisi Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni Mehmet Yılmaz tarafından yapılmıştır.)
Araştırma:Sadi Uyar
yerel tarih araştırmacı
Kaynak:tefen67
Okunma Sayisi : 5414
Yazılma Tarihi : 2012-01-17
|
|
<< Yazara Geri Dön <<
|
Yorumlar
Henüz Hiç Yorum Yazılmamış. Bu Yazıya Yorum YazınELEŞTİRİYE EVET HAKARETE HAYIR!...
Yorum köşemiz düşüncelere zenginlik katmak için hizmet vermektedir.
|
|
İstatistik 
Dün : 1045 
Bugün : 812 
Toplam: 6453088
Online :